Cultural Symbolism in Regional Song Lyrics: Enhancing the Resilience of the Dayak Kanayatn Language

Authors

  • Ikhza Mahendra Putra Pendidikan Bahasa Indonesia, Universitas Tanjungpura, Pontianak, Kalimantan Barat, Indonesia
  • Hotma Simanjuntak Pendidikan Bahasa Indonesia, Universitas Tanjungpura, Pontianak, Kalimantan Barat, Indonesia

DOI:

https://doi.org/10.24256/ideas.v13i2.5871

Keywords:

Cultural Semiotics; Dayak Kanayatn; Language and Cultural Resilience; Song Lyrics.

Abstract

The indigenous communities, including the Dayak Kanayatn, face significant challenges in preserving their language and culture amidst rapid modernization. The traditional Dayak Kanayatn songs are crucial in preserving their culture, as the lyrics contain valuable vocabulary, history, myths, and moral lessons. This study adopts a qualitative descriptive approach, utilizing Charles Sanders Peirce's cultural semiotics theory to analyze the signs, referents, and interpretants within the lyrics of nine Dayak Kanayatn songs to uncover their cultural values. The analytical methods employed include transcription of the lyrics, structural and semantic analysis of sentences, identification of cultural symbols, and evaluation of the objects referenced in the lyrics. The meanings derived from the analysis are examined to understand cultural and environmental resilience, and conclusions are drawn based on these findings. The traditional Dayak Kanayatn songs reflect cultural symbols that depict agrarian life, harmony with nature, skills, hard work, well-being, and gratitude. Additionally, these songs also reflect social solidarity, community identity, as well as the life cycle and belief in the universe.

References

Achmad, Z. A. A., Tranggono, D., Siswati, E., & Habibi, M. M. (2021). Peran Radio Jodhipati FM Nganjuk dalam Pelestarian Budaya Jawa. CV. Putra Media Nusantara (PMN).

Alpandi, M., & Mistortoify, Z. (2024). Tukang Rabab dan Kaba Rabab Pasisia dalam Acara Baralek di Nagari Talao. Sorai: Jurnal Pengkajian Dan Penciptaan Musik, 17(1), 45–54. https://doi.org/10.33153/sorai.v17i1.6074

Ambarwati, P., Wardah, H., & Sofian, M. O. (2019). Nilai Sosial Masyarakat Madura dalam Kumpulan Syair Lagu Daerah Madura. Satwika : Kajian Ilmu Budaya Dan Perubahan Sosial, 3(1), 54–68. https://doi.org/10.22219/satwika.v3i1.8682

Anggraeni, I. R. (2022). Representasi Lonely Whale dalam Lirik Lagu BTS “Whalien 52” (Analisis Semiotika Charles Sanders Peirce). The Commercium, 5(2), 170–180. https://doi.org/10.26740/tc.v5i2.47664

Arifin, R. (2018). Semiotika Kultural dalam Pemertahanan Bahasa pada Acara Babalai Suku Dayak Paramasan. Jurnal Tarbiyah : Jurnal Ilmiah Kependidikan, 7(2). https://doi.org/10.18592/tarbiyah.v7i2.2294

Bahri, S., & Lestari, E. T. (2020). Menelisik Tradisi. Yayasan Sinar Edukasi Mandiri Publishing.

Bahri, S., & Lestari, E. T. (2022). Naik Dango Tradition in Supporting Social Integration of Ethnic Dayak Community Kanayatn Binua Sunge Samak Kubu Raya Regency, West Kalimantan. Komunitas, 14(1), 53–65. https://doi.org/10.15294/komunitas.v14i1.30934

Balodis, P. (2024). Preserving the Latvian Language Abroad: Personal Narratives and Institutional Support. Languages, 9(8), 279. https://doi.org/10.3390/languages9080279

Beno, Y. C., Anwari, M. S., & Dirhamsyah, M. (2022). Etnozoologi untuk Ritual Adat Masyarakat Dayak Kanayatn didesa Saham Kecamatan Sengah Temila Kabupaten Landak. JURNAL HUTAN LESTARI, 10(2), 231. https://doi.org/10.26418/jhl.v10i2.44880

Buragohain, D., Meng, Y., Deng, C., Li, Q., & Chaudhary, S. (2024). Digitalizing cultural heritage through metaverse applications: Challenges, opportunities, and strategies. Heritage Science, 12(1), 295. https://doi.org/10.1186/s40494-024-01403-1

D, S. (2024). SENI Hubungannya Dalam Berbagai Sudut Pandang. EDU PUBLISHER.

Deği̇Rmenci̇, Z. T., & Sağer, T. (2022). Hamparsum müzik el yazmalarının Mevlevi müziklerine ait belgelerle müzikal içerik açısından karşılaştırılması. Rast Müzikoloji Dergisi, 10(4), 579–597. https://doi.org/10.12975/rastmd.20221047

Detkhrut, P. (2024). The Management of Traditional Lao Ethnic Culture in Sa Kaeo: A Study of Local Community Engagement. The International Journal of Critical Cultural Studies, 22(1), 87–104. https://doi.org/10.18848/2327-0055/CGP/v22i01/87-104

Dinase. (2024). Makna Tradisi Naik Dango bagi Masyarakat Suku Dayak Kandayant. Prosiding Penelitian Dan Pengabdian Keagamaan, 1, 160–164. https://ejournal.stakatnpontianak.ac.id/index.php/prosidingagama/article/view/384

Febriansyah, M., & Zuan, H. (2024). Malaysia-Indonesia: Narasi-narasi lintas budaya dan negara. Gerakbudaya.

Fransesco, A. R., & Kurniawan, D. M. U. (2023). Eksistensi Kearifan Lokal dalam Simbol-Simbol Suku Dayak Kalimantan Barat. Borneo Review, 1(2), 94–103. https://doi.org/10.52075/br.v1i2.98

Hemafitria, H., & Nurhadianto, N. (2024). Kearifan Lokal Mpara Pade Dayak Mali untuk Memperkokoh Persatuan. Sosial Horizon: Jurnal Pendidikan Sosial, 11(1), 17–33. https://doi.org/10.31571/sosial.v11i1.7201

Hidayat, Y. F. (2024). Interseksi Pesan Dakwah dan Ekspresi Sosial dalam Lirik Lagu “Judi” Karya Rhoma Irama. Jurnal Penelitian Humaniora, 29(2). https://doi.org/10.21831/hum.v29i2.72881

Howson, P., Astuti, R., Hensengerth, O., & Kindon, S. (2023). ClimateScapes Asia-Pasifik. The British Academy.

Ismayanti, D., & Syam, A. T. (2022). The Community Manipulation through Big Brother’ s Tyranny in George Orwell’ s Nineteen Eighty-Four. IDEAS: Journal on English Language Teaching and Learning, Linguistics and Literature, 10(2), 1556â-1569.

Jakarias, & Dedi, A. (2024). Folklor dalam Upacara Baremah Tau’t Binua Dait: Antara Tradisi dan Kepercayaan Mitis Masyarakat Dayak. Rhizome : Jurnal Kajian Ilmu Humaniora, 5(1), 26–38. https://doi.org/10.56393/rhizome.v5i1.2539

Kusuma, J. B., Fahrina, K., & Fadilla. (2024). Globalisasi, Warisan Budaya, dan Pariwisata: Implikasi Terhadap Hubungan Antar Bangsa. Public Knowledge, 2(1), 66–96. https://doi.org/10.62771/pk.v2i1.20

Lismawati, L. (2022). Representasi Kearifan Lokal dan Filosofi dalam Syair Lagu Banjar (Representation of Local Wisdom and Philosophy in The Banjar Song Lyric). Jurnal Bahasa, Sastra Dan Pembelajarannya, 12(2), 342. https://doi.org/10.20527/jbsp.v12i2.14544

Lugo-Espinosa, G., Acevedo-Ortiz, M. A., Aquino-Bolaños, T., Ortiz-Hernández, Y. D., Ortiz-Hernández, F. E., Pérez-Pacheco, R., & López-Cruz, J. Y. (2024). Cultural Heritage, Migration, and Land Use Transformation in San José Chiltepec, Oaxaca. Land, 13(10), 1658. https://doi.org/10.3390/land13101658

Lukyantus, L., Djau, N. S., & Sagala, M. D. (2024). Intensitas Budaya pada Musik Iringan Tari Tiga Serangkai di Sanggar Andari. Satwika : Kajian Ilmu Budaya Dan Perubahan Sosial, 8(2), 306–316. https://doi.org/10.22219/satwika.v8i2.32944

Madiba, E. (2021). A collaborative approach to revitalisation and the repatriation of isiXhosa music recordings archived at the International Library of African Music (ILAM) in South Africa. Ethnomusicology Forum, 30(1), 52–62. https://doi.org/10.1080/17411912.2021.1938625

Mathilda, S. H., Pakpahan, B. J., & Tobing, S. H. (2021). Sistem Ladang Gilir Balik Sebagai Ekoteologi Masyarakat Dayak. Jurnal Teologi Berita Hidup, 4(1), 117–137. https://doi.org/10.38189/jtbh.v4i1.150

Mulyaningsih, I. F., Maspuroh, U., & Rosalina, S. (2021). Budaya Matriarki dalam Pementasan Monolog “Racun Tembakau” Karya Anton Chekov Oleh Teater Gabung Unsika (Kajian Semiotika Charles S. Pierce). EDUKATIF : JURNAL ILMU PENDIDIKAN, 3(5), 3204–3214. https://doi.org/10.31004/edukatif.v3i5.1257

Nartin, Faturrahman, Deni, H. A., Santoso, Y. H., & Eliyah. (2024). Metode penelitian kualitatif. Cendikia Mulia Mandiri.

Nasr. (2021). Antara Tuhan, Manusia, dan Alam. IRCiSoD.

Nasriandi, N., & Masruddin, M. (2021). The Use of British Parliamentary Debate Style in Teaching Speaking Skill. IDEAS: Journal on English Language Teaching and Learning, Linguistics and Literature, 9(1).

Niam, M. F., Rumahlewang, E., Hesti, U., Dewi, N. P. S., & Atiningsih, S. (2024). Metode Penelitian Kualitatif. CV Widina Media Nusantara.

Noviantari, P. A., Sukmadewi, I. A. K. S., & Diantari, N. K. Y. (2023). Brastatuti Sang Jubata Studi Kasus Busana Ready to Wear, Deluxe, dan Couture Karma Studio. BHUMIDEVI: Journal of Fashion Design, 3(1), 158–166. https://doi.org/10.59997/bhumidevi.v3i1.2244

Pageh, I. M. (2023). Model Revitalisasi Ideologi Desa. PT. RajaGrafindo Persada-Rajawali Pers.

Pahleviannur, M. R., De Grave, A., Mardianto, D., Hafrida, L., Bano, V. O., & Sinthania, D. (2022). Metodologi penelitian kualitatif. Pradina Pusaka.

Puspitasari, D. R. (2021). Nilai sosial budaya dalam film tilik (kajian semiotika charles sanders pierce). SEMIOTIKA: Jurnal Komunikasi, 15(1), 10–18. https://dx.doi.org/10.30813/s:jk.v15i1.2494

Putra, I. M., Asfar, D. A., & Syahrani, A. (2023). Unlocking Melawi Malay Medicine Mantras: Sound Patterns and Ecological Symbolism of Oral Literature. REiLA : Journal of Research and Innovation in Language, 5(3), 313–335. https://doi.org/10.31849/reila.v5i3.16017

Putra, Z. A. W., Olendo, Y. O., Syam, C., & Sagala, M. D. (2023). Gong dan Mantra sebagai Simbol Komunikasi bagi Masyarakat Dayak Kalimantan Barat. Ideas: Jurnal Pendidikan, Sosial, Dan Budaya, 9(4), 1125. https://doi.org/10.32884/ideas.v9i4.1527

Putri, N., Hasanah, Darmawan, D. R., & Purnomo, T. A. (2024). Hilangnya Bahuma Mototn: Modernisasi Pertanian terhadap Sistem Perladangan Orang Dayak Kanayatn. Satwika : Kajian Ilmu Budaya Dan Perubahan Sosial, 8(2), 414–425. https://doi.org/10.22219/satwika.v8i2.32776

Rahayu, I. S. (2021). Analisis Kajian Semiotika aldam Puisi Chairil Anwar Menggunakan Teori Charles Sanders Pierce. SEMIOTIKA: Jurnal Komunikasi, 15(1), 30–36. https://dx.doi.org/10.30813/s:jk.v15i1.2498.g2088

Rahman, A., Setiasih, A. P., & Meritasari, D. P. R. (2024). Ragam Mozaik Kearifan Lokal Nusantara-1. Suluah Kato Khatulistiwa.

Rahman, A., Yudista, R., Barack, C. F., & Wahyuni, I. (2024). Ekoleksikon dalam Kumpulan Lagu Daerah Suku Kutai, Kalimantan Timur: Kajian Ekolinguistik. SEMIOTIKA: Jurnal Ilmu Sastra Dan Linguistik, 25(1), 197. https://doi.org/10.19184/semiotika.v25i1.39722

Rosyadi, M. H., & Rohmah, A. N. (2023). Analisis Semiotika Pesan Resiliensi pada Lirik Lagu “Secukupnya” Karya Hindia. Jurnal Riset Mahasiswa Dakwah Dan Komunikasi, 5(1), 62–74. http://dx.doi.org/10.24014/jrmdk.v5i1.25896

Safarudin, R., Zulfamanna, Kustati, M., & Sepriyanti, N. (2023). Penelitian Kualitatif. INNOVATIVE: Journal Of Social Science Research, 3(2), 9680–9694.

Sari, D. (2023). Tradisi Lisan Kantola Pada Masyarakat Muna: Bentuk, Fungsi, Dan Makna. Penerbit NEM.

Wen, Y., Haider, S. A., & Boukhris, M. (2023). Preserving the past, nurturing the future: A systematic literature review on the conservation and revitalization of Chinese historical town environments during modernization. Frontiers in Environmental Science, 11, 1114697. https://doi.org/10.3389/fenvs.2023.1114697

Widiatmaka, P., Purwoko, A. A., & Aris Shofa, Abd. M. (2022). Rumah Radakng dan Penanaman Nilai Toleransi di Masyarakat Adat Dayak. Dialog, 45(1), 57–68. https://doi.org/10.47655/dialog.v45i1.584

Wisnawa, K. (2020). Seni Musik Tradisi Nusantara. Nilacakra.

Yende, S. J. (2023). Harnessing the Power of Indigenous Zulu Music to Promote Language, Culture, and Diversity. Forum for Linguistic Studies, 6(3), 171–183. https://doi.org/10.30564/fls.v6i3.6603

Yücel, H. (2023). Amasya Yöresi Türkülerinde Alevi-Bektaşi Unsurlari Ve Bu Eserlerin Müzikal Analizleri. Online Journal of Music Sciences, 8(2), 260–279. https://doi.org/10.31811/ojomus.1408681

Downloads

Published

2025-07-27

Citation Check